PAPAĞANLAR VE KUĞULAR : Almanya'dan Türkiye'ye Mahallelerin ve Hafızaların İzinde
Röportaj: UNITE
Çeviri: Linda Rödel Çiftçi
"From The Suburbs", Ratingen-West, Eylül 2025
Alman sanatçı Anne Schülke, "Papağanlar ve Kuğular" ile kentlerin, aidiyetin ve hafızanın izini sürüyor. Kendi büyüdüğü Ratingen-West'teki konut kompleksinden yola çıkarak bu sanatsal süreçte, kent ütopyalarının başarısızlıklarını ve ortaya çıkan sosyal meseleleri mercek altına alıyor. Şehir ve hafıza üzerine çok katmanlı çalışması yalnızca mekanları değil, aynı zamanda o mekanlarda yaşayan insanların kişisel ve kolektif hikâyelerini de bir araya getiriyor. Bu röportajda, Schülke'nin "Papağanlar ve Kuğular" ve “From the Suburbs” projelerinin nasıl doğduğunu ve Ankara’daki sanat ortamı hakkındaki gözlemlerini keşfediyoruz.
Die in Deutschland lebende Künstlerin Anne Schülke spürt mit “Papageien und Schwäne” den Spuren von Städten, Zugehörigkeit und Erinnerung nach. Ausgehend von dem Wohnkomplex in Ratingen-West, in dem sie aufgewachsen ist, beleuchtet sie in diesem künstlerischen Prozess die Misserfolge städtischer Utopien und die dabei auftretenden sozialen Probleme. Ihre vielschichtige Arbeit über Stadt und Erinnerung vereint nicht nur Orte, sondern auch die persönlichen und kollektiven Geschichten der Menschen, die an diesen Orten leben. In diesem Interview erfahren wir, wie Schülkes Projekte “Papageien und Schwäne” und “From the Suburbs” entstanden sind und was sie über die Kunstszene in Ankara zu sagen hat.
“Papağanlar ve Kuğular” projesinden kısaca bahsedebilir misiniz?
2024 yılının sonunda, atölye komşum olan Düsseldorf’lu sanatçı ve mimar Coşkun Demirok beni Ankara'ya davet etti. Birkaç yıldır kendi kurduğu bağımsız sanat mekanı garage’da sergiler düzenliyor. Garage’ı Instagram'dan tanıyordum ve davetine çok sevindim. Ondan sonra atölyelerimizde sık sık birbirimizi ziyaret ettik.
Coşkun bana Ankara hakkında çok şey anlattı, aile arşivinden fotoğraflar ve mahallesindeki terk edilmiş evlerin fotoğraflarını gösterdi. İnsanların nasıl birlikte yaşadıkları beni ilgilendiriyor: Birkaç yıldır, büyüdüğüm büyük konut kompleksi Ratingen-West üzerinde çalışıyorum. Bu kompleks, 1960larda sendikaya ait bir inşaat şirketi olan “Neue Heimat” tarafından inşa edildi. O zamanlar bu site, “Yeni İnşaat” fikrini ve birçok insan için iyi bir yaşam sürme ütopyasını temsil ediyordu. Bugün bu fikirler ve ütopyalar başarısız olarak kabul ediliyor. Bu başarısızlık da beni ilgilendiriyor. Kim başarısız oldu? Neden oldu? Hangi siyasi koşullar buna yol açtı? Bu süreçte ırkçılık ve sınıfçılık hakkında çok şey öğreniyorum.
Bu sanatsal süreçsüreci “Papageien und Schwäne / Papağanlar ve Kuğular” olarak adlandırılıyorum. Ratingen-West'te yaşayanlar, en yüksek gökdelenlere “Papağan Evleri” diyorlar, çünkü eskiden renkli alüminyum panellerle kaplıydılar. Hemen yanında “Kuğu Göleti” adında bir gölet vardı. 1970ler ve 1980lerde bu çevrede büyüdüm. Bu çalışma başından beri çok kişiselolduğu için başka sanatçıları benimle birlikte çalışmaya davet ettim. Bu yıl Daria Nazarenko, Tahir Çevik, Tanja Kodlin ve Oliver Gather bu çalışmaya katıldı. 2020'den şimdiye “Papağanlar ve Kuğular” üzerinde çalışıyorum, aşağıdaki web sitesinde bu konuda bilgi edinebilirsiniz:
"From The Suburbs", 2025
“Kırılganlar” sergisi süreciyle ilgili olarak: Konu nasıl seçildi? Beklentileriniz nelerdi? Neden bir Türk ile çalışmayı tercih ettiniz?
garage‘deki sergisi için Coşkun ile birlikte şehir ve hafıza üzerine çalıştık. “kırılganlar/vulnerables” ile ilgili ayrıntılı bilgi garage‘nin web sitesinde bulabilirsiniz.
Hazırlık için üç gün boyunca Ankara'da dolaştım ve üç farklı mahalleyi ziyaret ettim. Polaroid fotoğraf makinesiyle binaların fotoğraflarını çektim. Bu önemli bir deneyimdi: Fatih, Coşkun ve Linda bana eşlik etti. Ankara'yı çok iyi tanıyorlar ve bana farklı bakış açıları kazandırdılar. Onlarla, şehirde yaşayan, politikayla ilgilenen, şehre çok kişisel bakış açıları olan insanlar olarak tanıştım. Gecekondulardan İşçi Blokları'na ve Çukurambar'daki yeni binalara kadar farklı yaşam biçimleri hakkında konuştuk. Ne yazık ki, Ankara'nın banliyölerini ziyaret etmek için yeterli zamanım olmadı.
“From Suburbs” projesi, “Fragile Ones” “Kırılganlar” sergisinin devamı olarak mı gelişti ve nereye doğru gidiyor?
Banliyöler beni özellikle ilgilendiriyor. Bu ilgimden “Papağanlar ve Kuğular”ın bir yan projesi doğdu: “From The Suburbs”. Son yıllarda çeşitli şehirlere seyahat etme ve orada planlı şehirler, banliyöler veya büyük konut siteleri hakkında düşünme fırsatım oldu. Fuji Instax fotoğraf makinesiyle bu şehirlerde fotoğraflar çektim ve her birinin yerel diline çevirdiğim manifesto niteliğinde bir metin üzerinde çalıştım.
Topladığım bu fotoğraflardan bazılarını, UNITE'da sergileme fırsatı bulacağım yeni video çalışmamda bir araya getiriyorum. Şimdiye kadar Eisenhüttenstadt, Floransa, Seul, Ratingen ve son olarak Ankara'ya gittim. Aralık ayında Marsilya'ya gidip La Castellane, La Rose veya Frais-Vallon'u ziyaret etmek istiyorum. Bu yerler; aidiyet, bakış rejimleri ve stereotipleştirme konularının ele alındığı banliyölerin örnekleri niteliğindedir.
"From The Suburbs", 2025
Şiirler neden farklı dillerde okundu? Sanatsal dilinizi besleyen içerik türü nedir?
Şiirsel sanatsal pratiklerle şefkatli varlık, görünürlük ve hafıza biçimlerinin nasıl geliştirilebileceği beni ilgilendiriyor. Benim amacım kentsel alanı belgelemek değil. Onu deneyimlemek, hatırlamak ya da geçici olarak geri kazanmaktır.
Ses bu konuda büyük bir rol oynar. Ses; görüntüler, sesler ve izleyiciler arasında samimi bağlantılar kurar. Bu bağlantılar asla sabit değildir; aksine kırılmalar ve boşluklarla doludur – bazen bunlardan geçici ittifaklar da ortaya çıkar.
Ankara'da Almanca bir şiir yazdım. Bu şiirde utanç duygusunun tetiklediği fiziksel tepkileri binalara uyarlıyorum. Coşkun metni Türkçe’ye, ChatGPT ise İngilizce’ye çevirdi. Metnin farklı dillere çevrilmesi, özellikle İngilizce bilmeyen veya sevmeyen insanlar için metni daha paylaşılabilir hale getiriyor. Mübeccel ve Linda ile birlikte yazın UNITE'da bu metinle ses kayıtları yaptınız ve bana dosyaları gönderdiniz.
Video kayıtlarının tümü akıllı telefonla çekildi, yani günlük hayatımızda kullandığımız bir teknolojiyle. Kurguda da, bu materyali buluntu malzeme gibi kullandım. Bölünmüş ekranlar sayesinde eşzamanlılık yaratabildim ve yerleri birbirine bağlayabildim. Videonun sonunda, 1980lerden Londra'daki bir korsan radyodan alınan bir radyo kaydı duyuluyor. Bu müzik, çocukluğumda ve gençliğimin ilk yıllarında benim için önemliydi. 1990larda ise kulüplerde drum'n'bass ve jungle müziği eşliğinde dans ediyorduk. Korsan radyolar kendi kendilerini organize ederler ve aynı zamanda politik bir araçtırlar. Kendi kendini organize etmek harika bir şeydir ve bu nedenle Ankara'daki çok kısa kaldığım süre içinde Garage ve UNITE ile tanışma fırsatı bulduğum için çok mutluyum.
Türkiye'deki sanat ve sergi uygulamaları hakkında ne düşünüyorsunuz? Gözlemleriniz nelerdir? Almanya ile arasındaki farklar ve benzerlikler nelerdir?
Düsseldorf ve diğer şehirlerde de kendi kendini örgütleme giderek daha önemli hale geliyor. Bunun bir nedeni, sanat ve kültür desteğinde yapılan büyük kesintiler. Diğer bir neden ise documenta 15'ten bu yana birçok kamu destekli kurumu felç eden kontrol ortamıdır. Bu nedenle özel girişimler önem kazanıyor. Bu girişimlerde birçok konu zorlu veya tabu olanlar da dahil olmak üzere, şu anda daha demokratik bir şekilde tartışılabiliyor. Almanya’nın sanat ortamındaki söyleminde şu anda antisemitizm, Hamas'ın terörü ve İsrail hükümeti tarafından işlenen, Alman hükümeti tarafından kabul edilen Filistinlilere yönelik soykırım sürekli gündemde. Ve sanat kurumlarında bu konuyu kamuoyunda tartışamıyoruz. Bence bunun tekrar mümkün hale gelmesi için çalışmalı ve özelleştirmeden kaçınmalıyız.
Mayıs ayında UNITE'da, baharda Ankara ve İstanbul‘da gerçekleşen protestolarla ilgili sergiyi gördüğümde, öğrencilerin ve sanatçıların cesaretinden çok etkilendim. Odanın her bir yanı çizimler, sloganlar, fotoğraflar, kopyalar, şiirler ve posterlerle doluydu. Ortada, başka metinler ve resimler üzerinde çalışılan bir masa vardı. Tüm odayı dolduran bu asamblaj çok etkileyiciydi. Çağdaş Sanatlar Merkezi'nde Orhan Taylan'ın posterlerinin gösterildiği bir sergiyi de çok iyi hatırlıyorum. Sergi, sanatın tarihsel bir perspektiften bakıldığında ne kadar güçlü bir siyasi etki yaratabileceğini gösteriyordu.
Ankara'da sadece on iki gün kaldım ve bu süre zarfında garage’daki sergi üzerinde yoğun bir şekilde çalıştım. Bu nedenle şehrin sanat ortamı hakkında henüz pek bir şey söyleyemem. Daha fazla şey öğrenmek için buraya tekrar gelmeyi çok isterim.
"From The Suburbs", 2025
DEUTSCH
Können Sie kurz etwas über das Projekt "Parrots and Swans" erzählen?
Ende 2024 hat mich mein Ateliernachbar, der Düsseldorfer Künstler und Architekt Coşkun Demirok, nach Ankara eingeladen. Seit einigen Jahren zeigt er dort in dem von ihm initiierten unabhängigen Kunstort "garage" Ausstellungen. Ich kannte die "garage" schon von Instagram und habe mich sehr über die Einladung gefreut. Danach haben wir uns häufiger in unseren Ateliers besucht.
Coşkun hat mir viel von Ankara erzählt, Bilder aus seinem Familienarchiv gezeigt und Fotografien aus verlassenen Häusern in seinem Viertel. Mich interessiert es, wie Menschen zusammenleben: Seit einigen Jahren arbeite ich zu Ratingen-West, der Großwohnsiedlung, in der ich aufgewachsen bin. Sie wurde in den 1960ern von der "Neuen Heimat" gebaut, einer gewerkschaftseigenen Baugesellschaft. Die “Neue Heimat” baute in der Tradition des “Neuen Bauens” und verbunden mit der sozialdemokratischen Utopie eines guten Lebens für Viele. Heute gelten diese Ideen und Utopien als gescheitert. Dieses Scheitern interessiert mich. Wer ist gescheitert? Warum? Welche politischen Umstände haben dazu geführt? Dabei lerne ich viel über Rassismus und Klassismus.
Dieser künstlerische Prozess heißt "Papageien und Schwäne". In Ratingen-West nennen die Bewohner:innen die höchsten Hochhäuser "Papageienhäuser", weil sie früher mit farbigen Alupaneelen verkleidet waren. Gleich daneben liegt ein Teich, der "Schwanenteich". In dieser Umgebung bin ich in den 1970er- und 1980er-Jahren aufgewachsen. Weil diese Arbeit sehr persönlich ist, habe ich von Anfang an andere Künstler:innen eingeladen, mit mir zusammen zu arbeiten. In diesem Jahr sind es Daria Nazarenko, Tahir Cevik, Tanja Kodlin und Oliver Gather. Schon seit 2020 arbeite ich jetzt an "Papageien und Schwäne", auf einer Website gibt es dazu Informationen:
Zum Prozess der Ausstellung "Kırılganlar/Vulnerables": Wie wurde das Thema ausgewählt? Was waren Ihre Erwartungen? Warum haben Sie sich entschieden, mit einem Türken zusammenzuarbeiten?
Für die Ausstellung in der Garage habe ich gemeinsam mit Coşkun zu Stadt und Erinnerung gearbeitet. Eine Dokumentation von "kırılganlar/vulnerables" findest du auf der Website der "garage".
Zur Vorbereitung war ich drei Tage lang in Ankara unterwegs und habe drei verschiedene Viertel besucht. Mit einer Sofortbildkamera habe ich Aufnahmen von Gebäuden gemacht. Das war eine wichtige Erfahrung: Begleitet wurde ich von Fatih, Coşkun und Linda. Sie kennen Ankara sehr gut und haben mir unterschiedliche Zugänge ermöglicht. Ich bin ihnen als Bewohner:innen, als politisch interessierte Menschen, als Personen mit sehr persönlichen Perspektiven auf die Stadt begegnet. Wir haben über verschiedene Wohnformen gesprochen, von den Gecekondus über die İşçi Blokları bis zu den Neubauten in Çukurambar. Um die Vororte Ankaras zu besuchen, hat die Zeit leider nicht gereicht.
Hat sich das Projekt "From The Suburbs" als Fortsetzung der Ausstellung "Kırılganlar/Vulnerables" entwickelt?
Vororte interessieren mich schon länger. Aus diesem Interesse ist ein Nebenprozess zu "Papageien und Schwäne" entstanden: "From The Suburbs". In den letzten Jahren hatte ich die Möglichkeit, in verschiedene Städte zu reisen und dort über Planstädte, Vororte oder Großwohnsiedlungen nachzudenken. Mit einer Fuji-Instax-Kamera habe ich in diesen Städten Aufnahmen gemacht und mit einem manifesthaften Text gearbeitet, den ich in die jeweilige Landessprache übersetzt habe.
Einige dieser gesammelten Bilder führe ich nun in der neuen Videoarbeit zusammen, die ich im UNITE zeigen darf. Bisher war ich in Eisenhüttenstadt, Florenz, Seoul, Ratingen und zuletzt in Ankara. Im Dezember möchte ich nach Marseille reisen, um dort La Castellane, La Rose oder Frais-Vallon zu besuchen. Diese Orte stehen exemplarisch für Vorstädte, in denen es um Fragen von Zugehörigkeit, Blickregimen und Stereotypisierungen geht.
Welche Inhalte nähren Ihre künstlerische Sprache? Warum wurden die Gedichte in verschiedenen Sprachen vorgetragen?
Mich interessiert, wie sich durch poetische künstlerische Praxis zärtliche Formen von Präsenz, Sichtbarkeit und Erinnerung entwickeln lassen. Es geht mir nicht darum, städtischen Raum zu dokumentieren. Sondern ihn zu erleben, zu erinnern oder auch temporär zurückzuerobern.
Klang spielt dabei eine große Rolle. Er schafft intime Verbindungen zwischen Bildern, Stimmen und den Betrachtenden. Diese Verbindungen sind nie stabil, sondern von Brüchen und Leerstellen geprägt – manchmal entstehen daraus auch temporäre Allianzen.
In Ankara habe ich ein Gedicht auf Deutsch geschrieben. Darin übertrage ich vom Gefühl der Scham ausgelöste körperliche Reaktionen auf Gebäude. Coşkun hat den Text ins Türkische übersetzt, ChatGPT ins Englische. Die Übertragung in verschiedene Sprachen macht den Text teilbarer, gerade auch für Menschen, die Englisch nicht sprechen oder mögen. Zusammen mit Mübeccel und Linda hast du dann im Sommer im UNITE Tonaufnahmen mit diesem Text gemacht und mir die Files geschickt.
Die Videoaufnahmen sind alle mit dem Smartphone entstanden, also mit einer Technik, mit der wir im Alltag umgehen. Im Schnitt habe ich das Material wie vorgefundenes Material behandelt. Mit Splitscreens konnte ich Gleichzeitigkeit erzeugen und Orte miteinander verbinden. Am Ende des Videos hört man eine Radioaufnahme aus den 1980er-Jahren, von einem Piratenradio aus London. Diese Musik war in meiner Kindheit und frühen Jugend wichtig. In den 1990ern haben wir dann zu Drum’n’Bass und Jungle in den Clubs getanzt. Piratenradios sind selbstorganisiert – und auch ein politisches Werkzeug. Selbstorganisation ist großartig und deshalb freue ich mich, dass ich bei meinem sehr kurzen Aufenthalt in Ankara die Gelegenheit hatte, "garage" und UNITE kennenzulernen.
Was denken Sie über die Kunst- und Ausstellungspraktiken in der Türkei? Was sind Ihre Beobachtungen? Was sind die Unterschiede und Ähnlichkeiten mit Deutschland?
Selbstorganisation wird auch in Düsseldorf und anderen Städten immer wichtiger. Das liegt zum einen an den starken Kürzungen in der Kunst- und Kulturförderung. Zum anderen an dem Klima der Kontrolle, das spätestens seit der documenta 15 viele öffentlich geförderte Institutionen lähmt. Private Initiativen gewinnen deshalb an Bedeutung. Dort können Themen derzeit demokratischer verhandelt werden – auch schwierige oder tabuisierte. Im deutschen Kunstdiskurs geht es aktuell immer wieder um Antisemitismus, den Terror der Hamas und den durch die israelische Regierung verübten, von der deutschen Regierung akzeptierten Völkermord an den Palästinenser:innen. Und darum, dass wir in den Kunstinstitutionen keine öffentliche Diskussion darüber führen können. Ich denke, wir sollten daran arbeiten, dass das wieder möglich wird und nicht auf eine Privatisierung setzen.
Als ich im Mai im UNITE die Ausstellung zu den Frühjahrsdemonstrationen in Ankara und Istanbul gesehen habe, war ich beeindruckt vom Mut der Studierenden und Künstler:innen. Der Raum war über und über mit Zeichnungen, Sprüchen, Fotos, Kopien, Parolen, Gedichten, Postern gefüllt. In der Mitte stand ein Tisch, an dem an weiteren Texten und Bildern gearbeitet wurde. Diese raumfüllende Assemblage war beeindruckend. Auch eine Ausstellung in dem Kulturzentrum Çağdaş Sanatlar Merkezi mit Postern von Orhan Taylan erinnere ich gut. Die Ausstellung hat aus einer historischen Perspektive gezeigt, welche politische Kraft Kunst entwickeln kann.
Ich war nur zwölf Tage in Ankara und habe in dieser Zeit intensiv an der Ausstellung in der "garage" gearbeitet. Deshalb kann ich über die Kunstszene der Stadt noch gar nichts sagen. Ich würde sehr gerne wiederkommen, um mehr zu lernen.